ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН ТАНИЛЦУУЛГА
Өмнөговь аймаг нь 1931 онд орон нутгийн засаг захиргааны зохион байгуулалтыг өөрчлөх үед Богд хан, Цэцэрлэг мандлын аймгуудаас таслан шинээр байгуулагдсан бөгөөд эдүгээ манай аймаг нь засаг захиргааны 15 нэгжтэй. Аймгийн нутаг дэвсгэр нь говь цөлийн мужид багтах бөгөөд далайн түвшнээс дээш 1300-1600 метрийн дундаж өндөрт оршино.
Энд Алтайн нурууны үргэлжлэл Гурвансайхан уул, Сэврэй Ноён богд, Номгон, Тост, Нэмэгт, Алтан уул, Гилбэнт зэрэг далайн түвшнээс 3000 метрийн өндөрт өргөгдсөн уул нурууд болон 100 гаруй км үргэлжилсэн Хонгорын элс, хэдэн зуун км өргөн Галба, Борзон, Зээмэг, Заг, Сүүжийн алдарт их говиуд бий.
Ховор ба ховордож байгаа эмийн ач холбогдол бүхий 250 зүйлийн жижиг навчит, бутлаг ургамал ургадаг. Ирвэс, хулан, хар сүүлт, аргаль, янгир, шилүүс зэрэг ховордсон ан амьтантай.
.jpg)
Засаг захиргааны нэгж: Өмнөговь аймаг нь 165,0 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутаг дэвсгэртэй, 15 сум, 59 багтай. Аймгийн төв Даланзадгад хот.
Хүн ам: Өмнөговь аймаг нь 2019 оны жилийн эцэст 69902 хүн амтай болж 2018 оны жилийн эцсийн хүн амын мэдээнээс 2.6 хувиар буюу 1788 хүнээр өслөө. Нийт хүн амын 51,1 хувь эрэгтэйчүүд, 48,9 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Хөдөлмөр эрхлэх насаар нь ангилвал 31,8 хувийг 0-15 насны хүүхэд, 62,0 хувийг 16-59 насны, 6,2 хувийг 60-аас дээш насны хүн ам эзэлж байна. Өрхийн тоо 21097 болж өмнөх оноос 886 өрхөөр буюу 4,1 хувиар буурсан дүнтэй байна.
Газар нутаг: Өмнөговь аймаг нь Монгол улсын хамгийн өмнөд хэсэгт оршдог бөгөөд урд талаараа БНХАУ-тай, баруун талаараа Баянхонгор, баруун хойд хэсгээр Өвөрхангай, хойд талаараа Дундговь, зүүн талаараа Дорноговь аймгуудтай тус тус хиллэн оршино.
Аймгийн төв Даланзадгад хот нь Улаанбаатар хотоос 560 км зайтай. Монгол улсын хэмжээнд хамгийн том 165,0 мянган кв.км нутаг дэвсгэртэй ба хүн амын суурьшил сийрэг 3,4 квадрат километр нутагт 1 хүн, 13,2 квадрат километр нутагт 1 өрх ноогдон хүн ам суурьшиж байна.
Хөдөө аж ахуй: 2019 онд жилийн эцсийн мал тооллогоор нийт мал 3000303 толгой болсон нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 401.8 мянган толгойгоор өссөн үзүүлэлттэй байна. Тэмээн сүрэг 157863 толгой, адуун сүрэг 109526 толгой, үхэр сүрэг 31653 толгой, хонин сүрэг 718216 толгой, ямаан сүрэг 1983045 толгой тоологдсон байна. Үүнээс тэмээ 5582, хонь 17432 , адуу 12982, үхэр 4789, хонь 86804, ямаа 291706 толгойгоор тус тус өссөн байна.
Хамгийн олон малтай сумаар Номгон 302862, Ханхонгор 280532, Булган 236711, Мандал-Овоо 234072, Гурвантэс 225294 толгой мал тус тус тоолуулсан байна. Малын таван төрлөөр нь авч үзвэл тэмээгээр Ханбогд сум 31158, адуугаар Манлай сум 13633, үхрээр Ханбогд сум 5951, хониор Ханхонгор сум 81655, ямаагаар Номгон сум 235936 толгойгоор тус тус тэргүүлж байна. Ханбогд сум нь тэмээн сүргээрээ аймагтаа болон улсад тэргүүлж байна.
Газар тариалангийн салбарт 253,1 га талбайд тариалалт хийсний 71,1 га талбайд төмс, 145,9 га талбайд хүнсний ногоо, 36,1 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалснаас 571,6 тонн төмс, 1050,2 тонн хүнсний ногоо, 229,7 тонн тэжээлийн ургамал хураажээ.
Боловсрол: Аймгийн хэмжээгээр 2019-2020 оны хичээлийн жилд ерөнхий боловсролын төрийн хэвшлийн 22 сургууль үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд 476 бүлэгт өдрийн ангийн 13413 сурагчид хамрагдан суралцаж байна.Энэ хичээлийн жилд аймгийн хэмжээнд 20 дотуур байранд 958 хүүхэд амьдарч байгаагийн 56.2 хувийг эмэгтэй сурагчид эзэлж байна.Төрийн хэвшлийн ерөнхий боловсролын сургуульд 692 багш ажиллаж байна. 2019-2020 оны хичээлийн жилд Политехникийн коллеж-д 542 суралцагсад суралцаж байгаагийн 30.2 хувь нь эмэгтэй суралцагчид байна. Сургуулийн өмнөх боловсрол олгох 29 төрийн өмчийн цэцэрлэгийн нийт 188 бүлэгт 5711 хүүхэд хүмүүжиж байна. Энэ хичээлийн жилд СӨБ-д 413 ажиллагчид ажиллаж байгаагийн 91 хувь нь буюу 376 үндсэн багш ажиллаж байна.
Эрүүл мэнд: Аймгийн хэмжээгээр эрүүл мэндийн байгууллага 101 ажиллаж байгаагаас улсын төсвийн эмнэлэг 24, өрхийн эмнэлэг 4, цэргийн ангийн 3 эмнэлэг, хувийн эмнэлэг 25, хувийн эмийн сан 43, эргэлтийн эмийн сан 14,эм ханган нийлүүлэх төв 4 тус тус ажиллаж байна. 2019 оны эхний 12 сарын байдлаар аймгийн хэмжээгээр 1638 эх амаржиж, 347 хүн нас барсан нь урьд оны мөн үеэс төрөлт 6.6 хувиар, нас баралт 7.4 хувиар тус тус нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна. Даланзадгад суманд үйл ажиллагаа явуулж буй өрхийн эмнэлгүүдийн нийт үзлэгийн 20.8 хувийг Өнө-Орших эмнэлэг, 43.6 хувийг Шим билэг өрхийн эмнэлэг, Энхийн хүслэн өрхийн эмнэлэг 35.6 хувийг тус тус эзэлж байна.
Уул уурхай: Өмнөговь аймаг ашигт малтмалын 80 гаруй орд, 200 гаруй илрэлтэйгээс Тавантолгой, Оюу толгой, Нарийнсухайт стратегийн ач холбогдолтой 3 томоохон орд газарт тогтоогдож нийт нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд Оюутолгой, Тавантолгой, Эрдэнэс таван толгой, Энержи ресурс, Мөнх ноён суварга, Дун юань, Олон овоот гоулд, Зөв зүг, МАК, Чинхуа-Мак-Нарийн сухайт, Саус гоби сэндс, Өсөх зоос, Терра энержи, Жавхлант орд зэрэг 14 компаниуд ашигт малтмалын олборлолтын үйл ажиллагаа явуулж байна.
Уур амьсгал: Байгаль цаг уурын хувьд эрс тэс эх газрын уур амьсгалтай, өвөлдөө -20-30 градус хүртэл хүйтэрдэг, дулааны улиралд халуун нь 30-38 градус, салхины хурд 5-15 м/сек, заримдаа 34-45 м/сек хүрдэг.
✅1976-1978 он Улсын хэмжээнд 3 жил дараалан тэргүүлж, шилжин явах тугийг үүрд хадгалсан.
✅1999 он Эдийн засаг, нийгмийн үзүүлэлтээр хамгийн өндөр рейтингтэй аймгаар шалгарсан.
✅2011 он МУ-ын Засгийн газар, Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамнаас “Хамгийн их бүтээн байгуулалт өрнүүлсэн хот”-оор шалгаруулсан.
✅2012-2013 он Говь нутгаа хөгжүүлэх, ард иргэдийнхээ эрүүл энх, ая тухтай амьдрах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх үйлст төвийн бүсийн хэмжээнд бусад аймгаа тэргүүлэн “ТЭРГҮҮНИЙ АЙМАГ”-аар шалгарсан.
✅2013 он Өмнөговь аймгийг хөгжүүлэх үндсэн зорилтуудын нэг боловсролын салбарт оруулсан хөрөнгө оруулалт бүтээн байгуулалтын ажлыг үнэлэн Монгол улсын ЗГ, Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас “Боловсролд ээлтэй Өмнөговь аймгийн Засаг даргын Тамгын газар”-аар шалгаруулсан.
✅2013 он Говь гурван сайхан уулын Зүүн сайхан ууланд орших “Их тахилгат хайрхан”-ыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар ТӨРИЙН ТАХИЛГАТ хайрхан болгож, Төрийн тахилгат хайрханы тэнгэрийг тайх анхны ёслолыг амжилттай зохион байгуулсан.
✅2015 он Говь нутгийн ажилсаг ард түмний хөдөлмөр зүтгэл, орон нутгийн хөгжил, бүтээн байгуулалтын үр дүнгээрээ МУ-ын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар ХӨДӨЛМӨРИЙН ГАВЬЯАНЫ УЛААН ТУГИЙН ОДОНТ аймаг болсон.
✅2015-2017 он Монголдоо төдийгүй дэлхийд алдартай хоёр бөхт тэмээнийхээ тоо толгойгоор улсдаа тэргүүлэн тэмээн сүрэг 130 мянгад хүрч, Ханын хэцийн хүрэн, Галбын говийн улаан тэмээг үүлдэр болгон баталгаажуулсан.
✅2016 он Дэлхийн хоёр бөхт тэмээний генефондыг хадгалж, тэмээний ноосны түүхий эд, экспортын барааны 30 орчим хувийг нийлүүлдэг аймгийн хувьд МУ-ын түүхэнд анх удаа “МОНГОЛ ТЭМЭЭ-999” арга хэмжээг зохион байгуулан, 1108 тэмээг уралдуулж дэлхийн дээд амжилтыг шинэчлэн тогтоосон.
✅2017 он Олон нийтийн санал асуулгаар ОНЫ ШИЛДЭГ АЙМАГ, ШИЛДЭГ БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТТАЙ АЙМГААР 3 удаа шалгарсан.
✅2017 он 21 аймаг, нийслэлийг тэргүүлж Монгол улсын ШИЛДЭГ АЙМАГ болсон.
✅2018 он Даланзадгад сумын 90 га талбайд хийгдэж буй Шинэ суурьшлын бүсийн бүтээн байгуулалт нь Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар “Үндэсний бүтээн байгуулалтын дээд шагнал-Төрийн гэрэгэ”-г хүртсэн. Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор 2018 оныг БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТЫН ЖИЛ, салбарын хувьд ЭРҮҮЛ МЭНДИЙГ ДЭМЖИХ ЖИЛ болгон онцолсон.
✅2018 он бүтээн байгуулалт өрнөж, хөгжил дэвшлээр 21 аймгаа тэргүүлж Монгол улсын ШИЛДЭГ АЙМАГ болсон.
✅2019 он 21 аймаг нийслэлийг тэргүүлж Монгол улсын ШИЛДЭГ АЙМАГ боллоо. Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор “Хөдөө, аж ахуй үйлдвэржилтийн жил”, салбарын хувьд “Соёлыг дэмжих жил” болгон онцолж ажилласан.
Орон нутгийн төсвөөр 8,1 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй тус хүрээлэнг байгуулснаар гадаад, дотоодын аялагч жуулчдыг татахаас гадна хүүхэд залуучуудын чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх орчинг бүрдүүлсэн бүтээн байгуулалт болсон.
Уг хүрээлэнд спортын талбай (сагс, теннисний талбай), дугуйн зам, эгшигт хөгжмийн аянд цацардаг хоёр төрлийн усан оргилуур, хүүхдийн 5-6 төрлийн тоглоом, хиймэл нуур, хөдөлж дуу авиа гаргадаг 20 төрлийн үлэг гүрвэлийн баримал, ногоон байгууламж гээд олон зүйлийг цогцлоосон.
Үлэг гүрвэлийн баримлуудыг үлэг гүрвэлийн өлгий хэмээгддэг Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын Хэрмэн цаваас олдсон олдворуудын төрлөөр сонгож хийсэн.
380 хүний суудалтай кино театр, 5 замтай 25 метр урт усан бассейн, 24х36 метр хэмжээтэй улсын хэмжээнд жишиг болохуйц биеийн тамирын заал, бусад удирдлага болон оффисийн өрөө бүхий цогцолбор юм.
Ноён Сэврэй хийц нь Монгол улсын зохиогчийн эрхийн хорооноос зохиогчийн эрхийн баталгааг авсан давтагдашгүй бүтээл болно.
Монгол улсын хэмжээнд Дарьганга, Ноён Сэврэй хийц гэсэн хоёр төрлийн мөнгөн аяга байдаг. Ноён Сэврэй хийцийн мөнгөн аягыг утас сувималын аргаар хийдэг. Гол онцлог нь зузаан орц арвинтай, эдэлгээ удаантай, дээр үеийн уламжлалт гар аргаар хийснээрээ улсад алдартай байдаг. Ноён Сэврэй хийцийн их гарын аяганд 32-35 лан, дунд гарын аяганд 17-20 лан, жижиг аяганд 8-10 лан мөнгө ордог.
Ёл шувууны унаган нутаг нь Өмнөговь аймаг билээ. Гурван сайхан ууланд сүр бараатай, тэнгэрт дүүлэн нисэх энэ шувуу харах төдийд л сүртэй. Хамгийн өндөрт нисдэг, хурц тод хараатай, сүрлэг энэ жигүүртнээр бахархахгүй байх аргагүй. Гурван сайхан уулын өндөр өндөр хавцал дунд шувууны үүр харагдах бөгөөд ихэвчлэн Ёл шувууны үүр харагддаг. Ёл шувуу 1700 м-ээс дээш өндөрт үүрээ засдаг. Биеийн урт 95-125 см, далавчаа дэлгэхэд 3 м орчим том махчин шувуу юм.
Дашрамд дурдахад, 1953 онд Ёл шувуу агнахыг хориглож, Монгол Улсын Засгийн газрын 2012 оны долдугаар тогтоолоор ховор амьтнаар бүртгэсэн юм. Монголын “Улаан ном”-нд бүртгэгдсэн ховор шувуу Ёлыг бусад жигүүртнээс таних хялбар арга бол эрүүн доор байх хялгасан сахал юм.
Төр барих хугацаандаа монголын төрд дайн дажингүй амар амгалан байдлыг тогтоож, Монголын түүхэнд том хувь нэмэр оруулж нэрээ мөнхөлсөн Батмөнх даян хааны хөшөө Өмнөговь аймгийн төв Даланзадгад хотын Нутгийн удирдлагын ордоны өмнөх талбайд сүндэрлэн харагдана.
ШИНЭ МЭДЭЭ
"Сонгогчдын нэрийн жагсаалт"-ыг 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхэлж байршууллаа
Төрийн жинхэнэ албан хаагчийг шилжүүлэх, сэлгэн ажиллуулах тухай зар /2024.04.10/
